Wspominamy prof. W.R. Allena
William Richard (Twink) Allen (1940 – 2021)
Lekarz weterynarii, profesor Uniwersytetu w Cambridge, członek zagraniczny Polskiej Akademii Umiejętności, komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (CBE), członek prestiżowego grona Hall of Fame for Equine Research in America, nagrodzony za całokształt pracy naukowej przez Międzynarodowy Komitet Sympozjów Rozrodu Koni, doktor honoris causa uczelni rolniczych w Krakowie, Gandawie i Helsinkach. Jego dewizą życiową było: „Work hard, play hard”.
Urodził się w Nowej Zelandii 29 sierpnia 1940 r. jako drugie spośród czworga dzieci. Najstarszy brat nazwał go Twink i tak już zostało. Szkołę podstawową i średnią medyczną ukończył w Nowej Zelandii, a studia weterynaryjne na Uniwersytecie w Sydney – w 1964 r. Przez dwa lata praktykował jako lekarz weterynarii w Nowej Zelandii, gdzie uległ groźnemu wypadkowi samochodowemu, w wyniku którego doznał wielokrotnego złamania kości nóg. Leżąc w szpitalu przez dziewięć miesięcy w gipsie, przygnębiony perspektywą, że już nigdy nie wróci do zawodu praktykującego lekarza weterynarii, złożył wniosek o stypendium International League for the Protection of Horse Scholarship. Wkrótce otrzymał odpowiedź pozytywną i w latach 1966 – 1970 odbył studia doktoranckie na Uniwersytecie w Cambridge, a wyniki swych badań pt. Surowicza gonadotropina źrebnych klaczy opublikował w prestiżowym czasopiśmie „Nature”, dzięki czemu otrzymał dwuletnie stypendium podoktoranckie w renomowanym ośrodku badań The Animal Research Station w Cambridge pod kierunkiem słynnego badacza Tima Rowsona, a następnie w latach 1972 – 1988 prof. Tadeusza Manna. Po latach Twink napisał: „Praca w tym ośrodku pozwoliła mi na codzienne kontakty z prawdziwymi gigantami naukowymi, takimi jak Tim Rowson, Criust Polge, Ron Hunter, Neil Moor, Jan Wilmut, Ray Nowcomb i wielu innych, którzy prowadzili pionierskie badania nad biotechnologią rozrodu dużych zwierząt”.
Od roku 1988 aż do czasu przejścia na emeryturę w 2007 r. był dyrektorem jednostki badawczej Towarzystwa Hodowców Koni Pełnej Krwi Angielskiej (TBA Equine Fartility Unit), którą od podstaw stworzył w Newmarket. W latach 2008 – 2015 pozostawał honorowym dyrektorem Laboratorium Rozrodu Koni im. Paula Mellona „Brunswick” w Newmarket. Przez ostanie pięć lat pracował w Zjednoczonych Emiratach Arabskich jako dyrektor laboratorium kliniki dla koni w Sharjah.
Twink po ukończeniu studiów ożenił się z ukochaną 20-letnią Dianą, piękną Australijką. Mieli dwie córki i jednego syna. Doczekali się dziesięciorga wnuków. Mieszkali najpierw w Cambridge, a później w Newmarket. W Newmarket, w światowej kolebce wyścigów konnych pełnej krwi angielskiej, Twink był rozpoznawalny głównie jako ojciec najmłodszej córki Catherine, żony słynnego dżokeja Frankiego Dettori.
Prof. Allen był szczególnie znany jako pionier transferu zarodków u koniowatych oraz badań nad hormonami i technikami ultrasonograficznymi u klaczy. Był autorem lub współautorem większości najważniejszych odkryć naukowych, które w ostatnim czterdziestoleciu zrewolucjonizowały weterynaryjną praktykę rozrodu koni. Najsłynniejsze z nich to:
- odkrycie, wspólnie z Moorem, że część pasa kosmówkowego błony płodowej u ciężarnych klaczy jest źródłem unikalnej dla koni końskiej gonadotropiny kosmówkowej (eCG), która jest obecna w dużych stężeniach w krwi klaczy i innych koniowatych pomiędzy 40. a 120. dniem ciąży,
- dokonanie wspólnie z Rowsonem pierwszych transferów zarodków u koni i osłów,
- ocena i praktyczne zastosowanie analogów prostaglandyny F2α w hodowli koni,
- uzyskanie wspólnie z Willadsenem, Pashenem i Skidmor kilku par źrebiąt genetycznie identycznych (klonów) z podzielonych zarodków,
- zastosowanie w hodowli koni techniki ultrasonografii w celu dokładnej wizualizacji rozwoju pęcherzyków jajnikowych, owulacji oraz wczesnego rozpoznawania ciąży i zapobieganie niepożądanej u koni ciąży bliźniaczej,
- pomyślne przeprowadzenie międzygatunkowej transplantacji zarodków u koniowatych,
- zainicjowanie badań nad rozmnażaniem wielbłądów i łożyskowaniem u słoni afrykańskich.
Współpraca naukowa pomiędzy Cambridge a Krakowem, zapoczątkowana w latach 30. ubiegłego wieku przez Prawocheńskiego i Waltona, była kontynuowana przez prof. Władysława Bielańskiego i prof. Tadeusza Manna, którzy znali się jeszcze z czasów studenckich we Lwowie. W 1972 r. prof. Bielański zaprosił Twinka do wygłoszenia wykładu na temat rozrodu koni dla uczestników Studium Podyplomowego, lekarzy weterynarii i pracowników naukowych.
Już podczas pierwszego pobytu w Krakowie Twink dał się poznać jako osoba bardzo koleżeńska, wyrozumiała, pełna energii, entuzjazmu i optymizmu. Tak została zapoczątkowana nasza wieloletnia współpraca naukowa. Odwiedzał Kraków, nie zważając na ówczesne standardy badań i życia w Polsce, odbiegające znacznie od tych przyjętych w krajach zachodnich, i śmiało podejmował trudy współpracy. Nie zniechęcał go nawet „stół operacyjny dla koni” ułożony ze snopków słomy w stodole w Stacji Doświadczalnej w Przegorzałach. Przyjeżdżał z własnej inicjatywy, sam lub ze swoimi współpracownikami, był w Krakowie także „na każde zawołanie”. Wszystkie wizyty łączyły się ze wspólnymi eksperymentami na koniach i wspaniałymi wykładami, a także demonstracjami praktycznymi dla licznie zebranych lekarzy weterynarii i hodowców koni. Oto niektóre z nich:
W 1973 r. Twink przybył do Krakowa z P. Jacksonem, przedstawicielem firmy ICI. Celem ich wizyty było omówienie działania i zastosowania nowo wyprodukowanego w Wielkiej Brytanii analogu syntetycznej prostaglandyny pod nazwą Eqiumate i Estrumate stosowanych do zwalczania jałowości i synchronizacji cyklu rujowego u klaczy i bydła. Po wykładach, podczas bardzo wesołej kolacji w hotelu Cracovia, zrodził się pomysł eksperymentu polegającego na przewiezieniu zarodków końskich z Cambridge do Krakowa. W tym czasie nie znano jeszcze metod konserwacji zarodków i na czas podróży jako inkubatory dla zarodków zaplanowano wykorzystać żywe króliki. Był to śmiały plan i heroiczne przedsięwzięcie. Twink i jego współpracownicy, Alan Trounson i nieżyjąca już Francesca Stewart, operowali 2 lipca 1974 r. siedem klaczy rasy kuc walijski i z ich jajowodów pozyskali sześć zarodków 8–16 komórkowych, które zdeponowali w podwiązanych jajowodach 3 królic. Następnego dnia królice w klatkach znalazły się w bagażniku samochodu, którym wczesnym rankiem wyruszono do Polski. Po 42 godzinach podróży, po pokonaniu ponad 1800 km oraz po dużych perturbacjach z celnikami NRD ekipa dotarła szczęśliwie do Krakowa o godzinie 3. nad ranem.
W Krakowie, w Stacji Doświadczalnej Katedry Rozrodu Zwierząt AR w Przegorzałach, jako biorczynie zarodków przygotowano siedem klaczy, zsynchronizowanych cyklem rujowym z klaczami dawczyniami. Po wypłukaniu zarodków z jajowodów królic okazało się, że jeden z nich nie rozwinął się. Drugi zgubiono z powodu złamania cienkiej szklanej pipety pasteurowskiej w czasie wkłuwania się do rogu macicy klaczy. Transplantowano zatem cztery zarodki. Trzy metodą chirurgiczną w linii białej i jeden metodą niechirurgiczną poprzez szyjkę macicy. W wyniku tego eksperymentu rozwinęły się trzy ciąże. Niestety jedna z klaczy z niewyjaśnionych przyczyn poroniła normalnie rozwinięty płód w 302. dniu ciąży. Pozostałe dwie klacze urodziły zdrowe ogierki rasy walijski kuc górski. W ten sposób Polska stała się trzecim krajem po Wielkiej Brytanii i Japonii, w którym uzyskano źrebięta po transferze zarodków. Kolejne uzyskano dopiero trzy lata później w USA. W roku 1983 i 1984 ogierki te zostały sprowadzone przez prof. Sasimowskiego do Felina i z powodzeniem wykorzystane do wyhodowania kuców felińskich.
Kolejny pionierski eksperyment przeprowadzono na mrożonych zarodkach koni i owiec. Na początku lat siedemdziesiątych rozpoczęto w Japonii i Anglii pierwsze udane próby mrożenia zarodków koni, co stwarzało możliwość długotrwałej konserwacji zarodków w ciekłym azocie. W sierpniu w 1977 r. Twink wraz z dr. S. Willadsenem przywieźli samochodem do Krakowa (w kontenerze z ciekłym azotem) zarodki koni i owiec, które transplantowano w Stacji Doświadczalnej w Przegorzałach. Nie udało się jeszcze wówczas uzyskać źrebiąt z mrożonych zarodków. Natomiast uzyskano jagnię z mrożonego zarodka pobranego od owcy w Cambridge. Zdrowa owieczka urodziła się w Stacji Doświadczalnej w Rząsce w 1977 r. Była to pierwsza na świecie udana międzynarodowa wymiana zamrożonych zarodków owiec. Co więcej, okazało się, że uzyskano wówczas rekordowy czas przechowywania zarodków w stanie zamrożonym, który w przypadku tego przywiezionego z Cambridge do Krakowa wyniósł 21 miesięcy.
Determinacja i poświęcenie prof. W.R. Allena we współpracy z naszą Uczelnią budziła i nadal budzi ogromy podziw i szacunek. W październiku 1983 r., kiedy w Polsce obowiązywał stan wojenny i trwały największe represje oraz ścisła kontrola kontaktów z zagranicą, Twink wraz z asystentem – dr. Martinem Boyle’em przywieźli samolotem z Cambridge nieznany w Polsce japoński aparat USG do badania koni (marki Aloka), który ważył 42 kg. To tajemnicze dla celników i służby granicznej urządzenie było powodem kilkugodzinnego przetrzymywania aparatu na lotnisku. Dopiero po interwencji „wyższych władz” zezwolono na wydanie urządzenia prof. Allenowi, który następnego dnia w Stacji Doświadczalnej w Przegorzałach demonstrował jego działanie na klaczach. Towarzyszyła mu licznie zebrana publiczność, składająca się z lekarzy weterynarii i hodowców koni. Dzięki tej inicjatywie prof. Allena USG do badania klaczy, podobnie jak wcześniej analogi prostaglandyn, zostały w Polsce bardzo wcześnie wprowadzone do praktyki.
W 1984 r. śp. dr Maria Członkowska, wybitna i pełna zapału badawczego kriobiolożka z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu, zamroziła w Stacji Doświadczalnej w Przegorzałach dwa zarodki klaczy rasy konik polski i przewiozła samolotem do Stacji TBA w Newmarket w Anglii. Twink wraz ze swoim zespołem transplantował polskie zarodki do angielskich klaczy biorczyń, uzyskując 8 maja 1985 r. ogierka, który stał się maskotką Stacji TBW w Newmarket. Trzy lata później był podziwiany przez miłośniczkę koni, królową Wielkiej Brytanii Elżbietę II, która podczas wizyty w Newmarket z zainteresowaniem wysłuchała historii urodzenia się na Wyspach Brytyjskich konika polskiego.
W październiku 1990 r. W.R. Allen wraz z L. Skidmorem, M. Boyle’em i D. Antczakiem przywieźli kolejne 3 mrożone zarodki. Tym razem chcieli nam zrobić niespodziankę i w tajemnicy do jednej z naszych klaczy biorczyń transplantowano zarodek oślicy. Niestety eksperyment się nie udał, gdyż w 1991 r. urodziło się tylko źrebię po zarodku konia.
W 2004 r. prof. W. R. Allen z doktorantkami S. Wilsher, M. Kölling i J. Ousey zostali zaproszeni przez Uniwersytet Rolniczy w Krakowie do udziału w konferencji poświęconej rozrodowi koni. Prof. Allen postanowił wykorzystać tę okazję do zademonstrowania nowej niechirurgicznej techniki transferu zarodków opracowanej przez niego i S. Wilsher. W wyniku tego eksperymentu w 2006 r. urodziła się w Przegorzałach piękna klaczka o imieniu Mrożona Róża (Frozen Rose), która po osiągnięciu dojrzałości okazała się wspaniałym kucem sportowym.
Niewątpliwie bardzo ważnym punktem współpracy naukowej było nasze wspólne powołanie Europejskiej Grupy Badań Gamet Koni – European Equine Gamet Group (EEGG) i zorganizowanie w Łopusznej w 1999 r. pierwszego sympozjum EEGG poświęconego rozrodowi koni.
Niezależnie od współpracy naukowej z naszym Wydziałem, znana była również gościnność i bezinteresowne wsparcie prof. W.R. Allena dla osób wyjeżdzających z Polski na międzynarodowe sympozja i kongresy naukowe, a także pomoc w odbywaniu staży naukowych w ośrodku w Cambridge i w Newmarket. Dzięki jego pomocy uzyskiwaliśmy przez wiele lat niedostępną wówczas w Polsce fachową literaturę, a także odczynniki i sprzęt do badań naukowych.
Po przejściu Twinka na emeryturę nasze kontakty naukowe nie ustały. Przyjeżdżał często do Krakowa i na wspaniałych wykładach przybliżał aktualne osiągnięcia w nauce i praktyce hodowli koni. Z dumą powtarzał, że Kraków jest jego drugim domem i ze wzruszeniem przyjął propozycję dziekana prof. Czesława Klocka i Rady Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt w Krakowie, by zorganizować jego jubileusz 50-lecia pracy naukowej.
JM prof. Włodzimierz Sady wręcza prof. Allenowi pamiątkowy album; fot. Gabriel Wojcieszek
Sympozjum odbyło się w dniach 15 – 16 czerwca 2015 r. Uczestniczyło w nim około 50 zaproszonych uczniów, współpracowników i przyjaciół prof. Allena z 17 krajów. Wszystkie koszty organizacji i pobytu zaproszonych gości (z wyjątkiem kosztów podróży) pokryła Fundacja Doroty Rusell Havemeyer. Spotkanie zainaugurował koncert Chóru Akademickiego Organum pod dyrekcją prof. Bogusława Grzybka, w samym sercu Krakowa, w Bazylice Mariackiej. Godzinny koncert u stóp ołtarza Wita Stwosza, wywarł ogromne wrażenie na uczestnikach oraz licznych słuchaczach, którzy szczelnie wypełnili Bazylikę Mariacką.
Wybór chóru nie był przypadkowy. Twink uwielbiał muzykę chóralną i od wielu lat przyjaźnił się z Akademickim Chórem Cambridge. Podczas wizyt w Polsce był zachwycony, gdy mógł wysłuchać koncertu oo. Benedyktynów w Tyńcu i wpadł na pomysł wymiany chórów pomiędzy Krakowem a Cambridge. Z takim planem zwrócił się do nas o pomoc. Nasz przyjaciel, prof. Bogusław Grzybek, założyciel i dyrygent Chóru Organum, zainteresował się tą propozycją i chętnie przyjął zaproszenie. Najpierw pod koniec lat 90. do Krakowa przyjechał z koncertami Akademicki Chór Cambridge, a dwa lata później Chór Organum gościł w Anglii, gdzie koncertował w Cambridge, m.in. w kaplicy Trinity Hall i w kilku innych miejscach, w tym na terenie stadniny w Newmarket.
fot. Gabriel Wojcieszek
W następnym dniu rozpoczęły się obrady w ramach siedmiu sesji tematycznych. Ostatnim punktem spotkania był wyjazd na zaproszenie dyrektora Jerzego Białoboka do Stadniny Koni w Michałowie, gdzie odbył się pokaz koni arabskich „z najwyższej światowej półki”, zwiedzanie stadniny oraz centrum rozrodu koni i bardzo bogatej kolekcji nagród i wyróżnień – dla koni wyhodowanych w Michałowie, a także dla kierownictwa Stadniny.
fot. Gabriel Wojcieszek
Prof. Allen do końca życia był czynny zawodowo. Kilka tygodni przed śmiercią przygotował wykład on-line dla studentów Weterynarii Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, którego nie zdążył już wygłosić.
Dwa tygodnie przed swym odejściem uczestniczył w sesji naukowej on-line na temat rozrodu koni. Był wówczas w świetnej formie. Na ekranie monitora komputerowego wyglądał zdrowo i nic nie wskazywało na to, co miało wkrótce nastąpić. Kilka dni później zgłosił się do szpitala z powodu chrypki i ostrego bólu w plecach. Lekarze przy pomocy tomografii komputerowej rozpoznali u niego dużego guza w płucach oraz liczne wtórne przerzuty nowotworowe. Zmarł w wieku osiemdziesięciu lat 6 czerwca 2021 r.
Prof. Allen był wyjątkowym człowiekiem – tytanem pracy i duszą towarzystwa, które rozweselał swym świetnym dowcipem i ulubionym drinkiem, czyli ginem z tonikiem. Pozostała po nim pustka przeczy twierdzeniom, że nie ma ludzi niezastąpionych.
prof. Marian Tischner
Prof. Allen i uczestnicy sympozjum 15 czerwca 2015 r.; fot. Gabriel Wojcieszek
Biuro Promocji i Rekrutacji serdecznie dziękuje Pracownikom Biblioteki i Archiwum UR – szczególnie Panu Dyr. Pawłowi Jakubcowi i Pani Agnieszce Góralczyk – za udostępnienie materiałów archiwalnych dotyczących prof. W.R. Allena.